भारतीय शेती क्षेत्र तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने झपाट्याने बदलत आहे, आणि या बदलाच्या केंद्रस्थानी ड्रोन आहे. हवामानातील अनिश्चितता, मजुरांची कमतरता, आणि शाश्वत शेतीच्या वाढत्या गरजा यांसारख्या समस्यांसाठी ड्रोन एक प्रभावी उपाय देत आहेत. पिकांचे निरीक्षण करणे, अचूक फवारणी करणे, आणि उत्पादन वाढवणे यांसाठी ड्रोनचा उपयोग होत आहे.
खालील लेखात २०२४ मध्ये भारतीय शेतीत क्रांती घडवणाऱ्या तीन आघाडीच्या ड्रोन कंपन्यांची माहिती दिली आहे. या कंपन्या शेतकऱ्यांच्या जीवनात कसा बदल घडवत आहेत, हे जाणून घ्या.
१. गरुड एरोस्पेस (Garuda Aerospace)
परिचय
चेन्नईस्थित गरुड एरोस्पेस ही भारतातील प्रमुख ड्रोन उत्पादक कंपनी आहे. नाविन्यपूर्ण आणि किफायतशीर उपाय देण्यात ही कंपनी अग्रेसर आहे.
प्रमुख शेतीसाठी ड्रोन: कृषक (Krishak)
कृषक ड्रोन अचूक शेतीसाठी तयार करण्यात आला आहे. प्रगत सेन्सर्स आणि एआय-आधारित विश्लेषणामुळे हा ड्रोन शेतकऱ्यांसाठी गेम-चेंजर ठरला आहे.
मुख्य वैशिष्ट्ये:
- पेलोड क्षमता: १५ लिटरपर्यंत द्रव वाहून नेण्याची क्षमता.
- अचूक फवारणी: जीपीएस मार्गदर्शनाने कीटकनाशके आणि खते फवारणी करताना ३०% पर्यंत वाया जाणारा खर्च कमी होतो.
- रिअल-टाइम निरीक्षण: उच्च-रिझोल्यूशन कॅमेरे आणि मल्टीस्पेक्ट्रल सेन्सर्समुळे पिकांच्या आरोग्याचा डेटा मिळतो.
- सोपे नियंत्रण: वापरण्यास सोप्या इंटरफेसमुळे तांत्रिक ज्ञान नसलेल्या शेतकऱ्यांसाठीही उपयुक्त.
- ऊर्जा कार्यक्षम: रिचार्जेबल बॅटरींवर चालतो, ज्यामुळे खर्च कमी होतो.
शेतीवरील परिणाम:
गरुडच्या ड्रोनने फवारणीचे श्रम मोठ्या प्रमाणात कमी केले आहेत. पारंपरिक पद्धतींनी काही दिवस लागणारे काम आता काही तासांत पूर्ण होते. विशेषतः पंजाब, हरियाणा, आणि महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांनी याचा मोठ्या प्रमाणावर स्वीकार केला आहे.
महत्त्वाचे टप्पे:
- डिजिटल शेती मोहिमेसाठी भारतीय सरकारसोबत भागीदारी.
- छोट्या शेतकऱ्यांसाठी कर्जपुरवठा सुलभ करण्यासाठी आर्थिक संस्थांशी सहकार्य.
२. अस्टेरिया एरोस्पेस (Asteria Aerospace)
परिचय
बंगळुरूस्थित अस्टेरिया एरोस्पेस प्रगत ड्रोन उपायांमध्ये माहिर आहे. मोठ्या शेती व्यवसायांसाठी तसेच वैयक्तिक शेतकऱ्यांसाठीही त्यांच्या उत्पादनांचा उपयोग होतो.
प्रमुख शेतीसाठी ड्रोन: जेनेसिस X1 (Genesis X1)
जेनेसिस X1 हा बहुपयोगी आणि टिकाऊ शेतीसाठी डिझाइन केलेला ड्रोन आहे, जो भारतीय हवामानाच्या विविध परिस्थितींशी जुळवून घेतो.
मुख्य वैशिष्ट्ये:
- प्रगत इमेजिंग: थर्मल आणि मल्टीस्पेक्ट्रल कॅमेऱ्यांच्या मदतीने मातीचे आरोग्य आणि पिकांवरील ताण ओळखतो.
- स्वयंचलित संचालन: पूर्णतः स्वयंचलित उड्डाण व लँडिंग.
- हवामान प्रतिरोधक: वर्षभर अतिशय विश्वासार्ह.
- कस्टमायझेबल पेलोड्स: द्रव व ग्रॅन्यूल्ससाठी उपयुक्त.
- जास्त उड्डाण वेळ: एका चार्जवर ४५ मिनिटे कार्यक्षम.
शेतीवरील परिणाम:
जेनेसिस X1 मुळे शेतकऱ्यांना मातीचे आरोग्य, पाणीवाटप, आणि कीड नियंत्रणावर अचूक निर्णय घेता येतात. यामुळे उत्पादन वाढते आणि खर्च कमी होतो.
महत्त्वाचे टप्पे:
- शाश्वत शेतीसाठी कृषी मंत्रालयाकडून मान्यता.
- एआय-आधारित विश्लेषणासाठी अ‍ॅग्रीटेक स्टार्टअप्ससोबत भागीदारी.
३. थॅनोस टेक्नॉलॉजीज (Thanos Technologies)
परिचय
हैदराबादस्थित थॅनोस टेक्नॉलॉजीज एक नवीन कंपनी असूनही भारतीय शेतकऱ्यांसाठी किफायतशीर आणि नाविन्यपूर्ण ड्रोन उपाय देण्यात यशस्वी ठरली आहे.
प्रमुख शेतीसाठी ड्रोन: अ‍ॅग्रीथॅनोस ५०० (AgriThanos 500)
अ‍ॅग्रीथॅनोस ५०० हा किफायतशीर आणि सोप्या डिझाइनमुळे लहान शेतकऱ्यांसाठी आदर्श ड्रोन आहे.
मुख्य वैशिष्ट्ये:
- कॉम्पॅक्ट डिझाइन: हलका व पोर्टेबल.
- स्मार्ट फवारणी प्रणाली: पिकांच्या प्रकारानुसार फवारणी नमुने बदलतात.
- एआय एकत्रीकरण: पीक आरोग्याचे विश्लेषण आणि मोबाइल अ‍ॅपवर सूचना.
- जलद कार्यान्वयन: सेटअप आणि ऑपरेशन सुलभ.
- परवडणारी किंमत: इतर प्रतिस्पर्ध्यांच्या तुलनेत कमी खर्चात उपलब्ध.
शेतीवरील परिणाम:
अ‍ॅग्रीथॅनोस ५०० ने दक्षिण भारतातील तेलंगणा, आंध्र प्रदेश, आणि कर्नाटकात लोकप्रियता मिळवली आहे. या ड्रोनमुळे कीटकनाशकांचा वापर कमी झाला असून उत्पादनाची गुणवत्ता सुधारली आहे.
महत्त्वाचे टप्पे:
- अ‍ॅग्रीटेक स्टार्टअप्ससाठी सरकारी अनुदान.
- भाडेतत्त्वावर उपलब्ध करून देण्यासाठी सदस्यत्व-आधारित मॉडेलची सुरुवात.
भारतीय शेतीसाठी ड्रोन कसे फायदेशीर ठरतात?
- मजुरांची समस्या सोडवणे: मजुरीवरील अवलंबित्व कमी करून वेळेवर कामे पूर्ण होतात.
- अचूकता वाढवणे: अचूक तंत्रज्ञानामुळे पाणी, खते यांचा अतिरेक टाळता येतो.
- लहान शेतकऱ्यांना आधार: किफायतशीर उपायांमुळे छोटे शेतकरीही तंत्रज्ञानाचा लाभ घेऊ शकतात.
- उत्पन्नवाढ: श्रम वाचवल्याने शेतकरी अधिक धोरणात्मक निर्णय घेतात, ज्यामुळे उत्पादन वाढते.
आव्हाने आणि भविष्यातील शक्यता
आव्हाने:
- प्रारंभिक खर्च: सुरुवातीचा खर्च अजूनही आव्हानात्मक.
- कौशल्य विकास: ग्रामीण भागात ड्रोन ऑपरेशनचे प्रशिक्षण आवश्यक.
- नियामक अडथळे: कठोर नियमांमुळे अंमलबजावणीत अडथळे येतात.
भविष्यातील शक्यता:
- सरकारी धोरणांचा पाठिंबा: अनुदान आणि सबसिडीमुळे ड्रोन वापर वाढणार.
- IoT आणि AI एकत्रीकरण: स्मार्ट शेतीचे नवे युग.
- भाडेतत्त्वावर वापर: भाड्याच्या सुविधांमुळे ड्रोन अधिक परवडणारे होतील.
निष्कर्ष
ड्रोन भारतीय शेतीचे भविष्य बदलत आहेत. गरुड एरोस्पेस, अस्टेरिया एरोस्पेस, आणि थॅनोस टेक्नॉलॉजीजसारख्या कंपन्या फक्त प्रगत तंत्रज्ञान सादर करत नाहीत, तर ते शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवण्यातही यशस्वी ठरत आहेत.
तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे आणि सरकारी पाठिंब्यामुळे भारतीय शेतीत ड्रोनचा वापर वाढणार आहे. या नवकल्पनांमुळे भारत शाश्वत शेतीत जागतिक पातळीवर आघाडीवर राहील, यात शंका नाही.